Bệnh đậu mùa khỉ: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng tránh

Bệnh đậu mùa khỉ (Monkeypox) là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm gây ra bởi virus đậu mùa khỉ, một thành viên của họ virus đậu mùa, mà trước đây đã bị loại bỏ vào những năm 1980. Mặc dù đây là một bệnh hiếm gặp ở con người, nhưng nó đã và đang bùng phát ở khoảng 80 quốc gia trên toàn thế giới với sự phức tạp trong tình hình.

Ban đầu, bệnh này được phát hiện ở các loài khỉ và thường xuất hiện nhiều hơn ở các khu vực rừng mưa nhiệt đới ở Trung và Tây Phi, không phải là thường xảy ra ở châu Âu. Vào năm 1970, trường hợp đầu tiên của bệnh đậu mùa khỉ ở con người đã được ghi nhận tại Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC). Từ đó, các trường hợp bệnh đã được báo cáo ở 11 quốc gia châu Phi khác nhau, bao gồm Benin, Cameroon, Cộng hòa Trung Phi, Cộng hòa Dân chủ Congo, Gabon, Bờ Biển Ngà, Liberia, Nigeria, Cộng hòa Congo, Sierra Leone và Nam Sudan.

Năm 2003, CDC Hoa Kỳ thông báo về sự xuất hiện lần đầu của đợt bùng phát đậu mùa khỉ ngoài châu Phi. Đợt bùng phát này có liên quan đến việc nhập khẩu động vật có vú nhiễm bệnh vào Mỹ.

Trong các năm 2018 và 2019, một số du khách từ Vương Quốc Anh (2 ca), Israel (1 ca) và Singapore (1 ca), có lịch sử du lịch từ Nigeria, đã được chẩn đoán mắc bệnh đậu mùa khỉ.

Những chuyên gia y tế đã đánh giá rằng loạt ca đậu mùa khỉ mới đây đã tạo ra đợt bùng phát bệnh lớn nhất ở châu Âu từ trước đến nay, đặc biệt đáng chú ý vì bệnh đã xuất hiện ở những quốc gia không phải là những nơi thường gặp bệnh này.

Cho đến ngày 09/10/2023, toàn cầu đã ghi nhận 90.618 trường hợp mắc bệnh đậu mùa khỉ tại 115 nước, trong đó có 157 trường hợp tử vong; mức độ lây lan trung bình hàng tuần trên toàn cầu là khoảng 200 trường hợp/tuần. Phần lớn trường hợp tập trung tại châu Mỹ và châu Âu.

Ở Việt Nam, từ tháng 07/2023 đến nay, đã xác nhận 14 trường hợp đậu mùa khỉ, chủ yếu tập trung tại thành phố Hồ Chí Minh và 02 trường hợp ở tỉnh Bình Dương.

Nhiều người đang lo lắng về tình hình hiện tại của thế giới, với việc Covid-19 vẫn còn đang ảnh hưởng và chưa thể khôi phục hoàn toàn. Có khả năng rằng virus đậu mùa khỉ có thể gây ra một đợt bùng phát dịch mới trong tình hình này.

Nguyên nhân gây ra bệnh đậu mùa khỉ

Dữ liệu từ nghiên cứu dịch tễ chỉ ra rằng, nguyên nhân gây ra bệnh đậu mùa khỉ là do virus đậu mùa khỉ, thuộc giống Orthopoxvirus trong họ Poxviridae. Virus này có hai biến chủng chính, bao gồm Congo và Tây Phi. Trong đó, biến chủng Congo thường gây ra các trường hợp bệnh nặng hơn, với tỷ lệ tử vong xấp xỉ 10%, trong khi biến chủng Tây Phi có tỷ lệ tử vong khoảng 1%.

Virus đậu mùa khỉ được phát hiện lần đầu vào năm 1958 khi hai đợt bùng phát bệnh giống với thủy đậu xảy ra ở các con khỉ được nuôi trong môi trường thí nghiệm nghiên cứu. Do đó, bệnh được đặt tên là bệnh đậu mùa khỉ. Các virus khác cùng họ thường gây ra các bệnh tương tự thủy đậu, còn được gọi là bệnh đậu bò. Tuy nhiên, virus đậu mùa khỉ đã được phát hiện ở một số loài động vật, bao gồm một số loài khỉ và động vật gặm nhấm khác. Virus cũng có khả năng lây sang người, tuy nhiên, con người không phải là nguồn tự nhiên của virus.

Hiện tại, vẫn chưa có bằng chứng rõ ràng cho thấy các loài khỉ là nguyên nhân chính gây ra sự lây lan dịch bệnh này. Theo tổ chức Y tế Thế giới (WHO), có nhiều khả năng rằng loài động vật gặm nhấm chính có thể là nguồn gốc lây lan lớn nhất, tuy nhiên, vẫn chưa thể xác định một cách chính xác.

Dấu hiệu nhận biết bệnh đậu mùa khỉ

Bệnh đậu mùa khỉ có nhiều biểu hiện và triệu chứng khác nhau. Ở một số người, bệnh có thể thể hiện những triệu chứng nhẹ, trong khi ở một số người khác, triệu chứng có thể nghiêm trọng hơn và đòi hỏi sự quan tâm y tế. Những người thuộc nhóm có nguy cơ cao mắc phải bệnh nặng hoặc biến chứng gồm phụ nữ mang thai, trẻ em và người có hệ miễn dịch yếu.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã ghi nhận rằng thời kỳ ủ bệnh của bệnh đậu mùa khỉ thường kéo dài từ 5 đến 21 ngày, và quá trình nhiễm bệnh có thể được chia thành hai giai đoạn:

• Giai đoạn một kéo dài 5 ngày, trong đó bệnh nhân có thể trải qua các triệu chứng như sốt, đau đầu mạnh, sưng hạch bạch huyết, đau lưng, đau cơ và cảm giác suy nhược cơ thể. Một đặc điểm đặc biệt của bệnh đậu mùa khỉ so với các bệnh khác là sự xuất hiện của nổi hạch, trong khi các triệu chứng khác tương tự với bệnh thủy đậu, sởi hoặc đậu mùa thông thường.
• Giai đoạn hai liên quan đến phát ban trên da, biểu hiện trong khoảng 1 đến 3 ngày sau khi bệnh nhân có triệu chứng sốt. Phát ban thường tập trung nhiều ở mặt và các chi, thay vì trên toàn cơ thể, và tiến triển từ từ. Ban đầu, da có thể cảm thấy sưng và đỏ, sau đó trở nên ngứa và nổi mụn nước hoặc mụn mủ (tổn thương chứa dịch vàng). Các nốt ban thường tập trung ở mặt, lòng bàn tay và lòng bàn chân, cũng như ở mắt, miệng, họng, bẹn và khu vực xung quanh hậu môn. 

Ban đầu, mụn có mủ có thể xuất hiện rải rác, nhưng sau đó sẽ lan rộng và có thể tạo thành hàng nghìn nốt. Bên trong mỗi nốt mụn chứa dịch được gọi là mủ. Với điều trị hiệu quả, những nốt mụn này sẽ dần dần khô và biến mất, làm cho da trở lại trạng thái bình thường.

Những người có bất kỳ triệu chứng nghi ngờ về bệnh đậu mùa khỉ hoặc tiếp xúc với những người mắc bệnh cần nên liên hệ với cơ sở y tế hoặc đến thăm bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn kịp thời.

Phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ